Czym jest probiotyk – jak działa i kiedy go stosować?

Indeks:

• Czym jest probiotyk?
• Jak działają probiotyki? Czy każdy probiotyk działa tak samo?
• Jak wybrać dobry probiotyk?
• Probiotyki jednoszczepowe czy wieloszczepowe – jaki probiotyk wybrać?
• Czy zawartość CFU w probiotyku ma znaczenie?
• Kiedy najlepiej przyjmować probiotyki – rano czy wieczorem?
• Jak długo należy stosować probiotyki?
• Kiedy przyjmować probiotyk do antybiotyku?
• Czy jogurt, kefir i kiszonki to dobry probiotyk na jelita?
• Podsumowanie

10 minut czytania

Czym jest probiotyk?

Probiotyki to żywe mikroorganizmy, najczęściej bakterie lub drożdże. Słowo „probiotyk” pochodzi z greckiego pro bios, czyli „dla życia”. Już na początku lat XX. badania nad wpływem bakterii fermentacji mlekowej na zdrowie człowieka zapoczątkowały późniejszy rozwój koncepcji dobroczynnych mikroorganizmów. Termin „probiotyk” po raz pierwszy został użyty już w latach 50. XX w., cechując probiotyki jako substancje przeciwstawne do antybiotyków. Natomiast w latach 60. XX w. probiotyki zostały zdefiniowane jako organizmy, które mogą przynosić korzyści zdrowotne. Współczesna definicja FAO/WHO z 2001r. określa probiotyki jako żywe organizmy, które podane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt na zdrowie.

Jak działają probiotyki? Czy każdy probiotyk działa tak samo?

Działanie probiotyków opiera się na zdolności bakterii do wspierania równowagi mikrobioty jelitowej. Mikrobiota jest złożoną społecznością mikroorganizmów zamieszkujących nasze jelita. W prawidłowych warunkach odgrywa ona kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych, takich jak trawienie, synteza witamin (np. wit. K i wit. z grupy B), regulacja układu odpornościowego, czy ochrona przed patogenami. Zaburzenia równowagi mikrobioty jelitowej mogą prowadzić do problemów trawiennych, obniżonej odporności, a nawet przewlekłych stanów zapalnych.

Mogą być one wywołane m.in.:

• Nadmiernym stresem,
• Wysokoprzetworzoną i niskobłonnikową dietą
• Chorobami przewlekłymi,
• Stosowaniem leków, w tym antybiotyków.

Jak wybrać dobry probiotyk?

Rynek suplementów diety stale się rozwija, a wybór preparatów jest nieograniczony. Dobór odpowiedniego probiotyku nie powinien być przypadkowy. Jaki probiotyk wybrać, żeby zapewnić sobie odpowiednie działanie?

Przed podjęciem decyzji o wyborze właściwego probiotyku warto zapoznać się z deklaracjami producenta oraz informacjami zawartymi na opakowaniu. Wybierając dobry probiotyk, zasadne jest kierować się kilkoma podstawowymi kryteriami jakości:

• Dobór szczepów bakterii do konkretnych potrzeb - należy wybierać preparaty zawierające szczepy bakterii wspierające konkretne cele zdrowotne, np. łagodzenie objawów jelitowych, odbudowa mikrobioty po antybiotykoterapii, czy wzmocnienie odporności.
• Dokładne oznaczenie szczepów bakteryjnych na opakowaniu – większość preparatów opiera się na obecności bakterii z rodzaju lactobacillus i bifidobacterium. Należy zwrócić uwagę, że probiotyk dobrej jakości powinien zawierać opis każdego użytego szczepu bakterii składający się z 3 członów: nazwa rodzaju, nazwa gatunku i oznaczenie szczepu bakteryjnego (np. Lactobacillus acidophilus W51).
• Pochodzenie szczepów bakteryjnych - szczepy probiotyczne zawarte w danym preparacie powinny być pozyskane ze zdrowego, ludzkiego mikrobiomu jelitowego.
• Stabilny genom - szczepy probiotyczne nie powinny wykazywać genów antybiotykooporności. Powinny być też podatne na działanie antybiotyków.
• Odporność na warunki panujące w przewodzie pokarmowym - szczepy bakteryjne powinny wykazywać odporność na niskie pH i działanie soku żołądkowego. Dzięki temu bakterie mogą przeżyć w świetle przewodu pokarmowego i dotrzeć do jelita grubego.
• Odpowiednia liczebność bakterii w porcji - probiotyk powinien zawierać taką liczbę żywych bakterii wyrażoną w jednostce CFU, której skuteczność została potwierdzona w badaniach klinicznych.
• Gwarancja żywotności bakterii – w probiotyku dobrej jakości szczepy bakteryjne będą żywotne i zdolne do działania w świetle jelita grubego przez cały okres ważności produktu.
• Potwierdzone bezpieczeństwo - szczepy bakteryjne powinny mieć status GRAS (Generally Recognised As Safe), być zgodne z kryteriami jakości WHO (World Health Organization) oraz regulacjami dotyczącymi bezpieczeństwa wydanymi przez FDA (Food and Drug Administration). Dodatkowo powinny mieć status QPS (Qualified Presumption od Safety) uzyskiwany przez EFSA (European Food Safety Authority) gwarantujący bezpieczeństwo stosowania produktów, niezagrażające ludzkiemu zdrowiu.

Probiotyki jednoszczepowe czy wieloszczepowe – jaki probiotyk wybrać?

Wybór probiotyku zawsze powinien zależeć od wskazań do jego zastosowania. Najpierw zdecyduj czego szukasz: probiotyk na jelita? Probiotyk do antybiotyku? A może szukasz wsparcia odporności? Decydując się na probiotyk wieloszczepowy, należy postawić na taki, którego skuteczność potwierdzona jest w badaniach. Badania powinny być przeprowadzone na całej kompozycji probiotycznej produktu, a nie tylko na pojedynczych szczepach bakteryjnych zawartych w danym produkcie. Wybór dobrej jakości probiotyku wieloszczepowego może przynieść lepsze efekty i więcej korzyści. Wynika to z synergistycznego działania bakterii i ich współpracy na rzecz zdrowia gospodarza.

Czy zawartość CFU w probiotyku ma znaczenie?

CFU to wskaźnik określający, ile żywych i zdolnych do namnażania się bakterii zawiera jedna porcja probiotyku. Europejskie i światowe organizacje naukowe, takie jak FAO/WHO, sugerują, że probiotyk powinien dostarczać co najmniej 10⁶–10⁷ CFU na gram lub mililitr, aby miał szansę przynieść korzystny efekt zdrowotny. Większość probiotyków zawiera od 1 do nawet 15 miliardów CFU na porcję - taka ilość jest wystarczająca np. jako wsparcie odporności, w profilaktyce biegunek, czy aby poprawić perystaltykę jelit. Jednak ważniejsze od liczby CFU jest to, czy dany szczep w podanej porcji był przebadany i wykazał skuteczność. Równie istotna jest technologia wytwarzania produktu i sposób ochrony zawartych w produkcie bakterii przed niesprzyjającymi warunkami termicznymi, np. za pomocą procesu liofilizacji. Pamiętaj - jakość jest ważniejsza od ilości bakterii!

Kiedy najlepiej przyjmować probiotyki – rano czy wieczorem?

Wszystkie suplementy diety należy przyjmować zgodnie z zaleceniami producenta, które znajdują się na opakowaniu. Niektóre probiotyki, w zależności od formy preparatu, przyjmuje się na pusty żołądek, a niektóre należy przyjmować z posiłkiem. Wybór odpowiedniej pory dnia na przyjmowanie probiotyków może mieć wpływ na ich skuteczność. Żywe kultury bakterii są wrażliwe na warunki panujące w przewodzie pokarmowym (np. pH żołądka). Przyjmowanie probiotyków na pusty żołądek (ok. 30 minut przed posiłkiem lub 2 godziny po jedzeniu) może zwiększyć szansę na przeżycie bakterii i dotarcie do jelit.

Ten czas może być także odpowiedni przy sezonowym wsparciu odporności lub w łagodnych stanach zapalnych. Skorzystać na tym mogą osoby z chorobami przewlekłymi, osłabionym układem odpornościowym czy przewlekłymi stanami zapalnymi jelit. Dłuższa suplementacja bywa również pomocna w profilaktyce nawracających infekcji intymnych oraz we wspieraniu zdrowia psychicznego [4].

Wiele osób zadaje sobie pytanie: czy probiotyki można stosować bez przerwy? Odpowiedź brzmi: tak, pod warunkiem że preparat jest odpowiednio dobrany, dobrze tolerowany i odpowiada aktualnym potrzebom organizmu. Regularne, długoterminowe stosowanie probiotyków może być bezpieczne i korzystne, ale powinno być prowadzone pod kontrolą specjalisty.

Kiedy przyjmować probiotyk do antybiotyku?

Antybiotyki, choć skuteczne w zwalczaniu infekcji bakteryjnych, mogą zakłócić naturalną florę bakteryjną jelit. Prowadzi to do zaburzenia równowagi mikrobiologicznej i nadmiernego wzrostu szkodliwych bakterii. Skutkiem mogą być dolegliwości jelitowe. Warto pamiętać, że antybiotyki na długo niszczą florę bakteryjną jelit, dlatego probiotyk na jelita zaleca się stosować nawet przez okres kilku miesięcy po antybiotykoterapii. Jakie zadanie ma probiotyk do antybiotyku? Przede wszystkim powinien chronić nas przed pojawieniem się biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków (AAD - Antibiotic-Associated Diarrhea).

Ze względu na wrażliwość bakterii probiotycznych na działanie antybiotyków, zaleca się zachować minimum 2 godziny odstępu pomiędzy przyjęciem antybiotyku a probiotykiem.

Czy jogurt, kefir i kiszonki to dobry probiotyk na jelita?

Jogurt, kefir czy kiszonki są często postrzegane jako naturalne probiotyki wspierające zdrowie jelit. Jednak nie należy utożsamiać ich z celowaną probiotykoterapią. Mimo że fermentowane produkty rzeczywiście zawierają kultury bakterii, szczególnie z rodzaju Lactobacillus, to brakuje danych na temat konkretnego składu szczepów, ich liczby oraz stabilności. A to właśnie te elementy są kluczowe, gdy chodzi o skuteczny probiotyk na jelita. Badania pokazują, że bakterie obecne w kiszonkach czy fermentowanym nabiale nie mają zdolności trwałej kolonizacji jelita grubego [5]. Co więcej, żywność fermentowana bywa źródłem histaminy, która może wywoływać niepożądane reakcje u osób z alergiami, nietolerancjami czy chorobami przewodu pokarmowego. Pomimo że fermentowane produkty mają dużą wartość odżywczą i powinny stanowić element zdrowej diety, nie zastępują one probiotyków o udokumentowanym działaniu i ściśle określonym składzie.

Bibliografia:

1. Bermudez-Brito M, Plaza-Díaz J, Muñoz-Quezada S, Gómez-Llorente C, Gil A. Probiotic mechanisms of action. Ann Nutr Metab. 2012;61(2):160-74. doi: 10.1159/000342079. Epub 2012 Oct 2. PMID: 23037511.
2. McFarland LV. Meta-analysis of probiotics for the prevention of antibiotic associated diarrhea and the treatment of Clostridium difficile disease. Am J Gastroenterol. 2006 Apr;101(4):812-22. doi: 10.1111/j.1572-0241.2006.00465.x. PMID: 16635227.
3. Moser, A.M., Spindelboeck, W., Halwachs, B. et al. Effects of an oral synbiotic on the gastrointestinal immune system and microbiota in patients with diarrhea-predominant irritable bowel syndrome. Eur J Nutr 58, 2767–2778 (2019). https://doi.org/10.1007/s00394-018-1826-7
4. Reininghaus EZ, Platzer M, Kohlhammer-Dohr A, Hamm C, Mörkl S, Bengesser SA, Fellendorf FT, Lahousen-Luxenberger T, Leitner-Afschar B, Schöggl H, Amberger-Otti D, Wurm W, Queissner R, Birner A, Falzberger VS, Painold A, Fitz W, Wagner-Skacel J, Brunnmayr M, Rieger A, Maget A, Unterweger R, Schwalsberger K, Reininghaus B, Lenger M, Bastiaanssen TFS, Dalkner N. PROVIT: Supplementary Probiotic Treatment and Vitamin B7 in Depression-A Randomized Controlled Trial. Nutrients. 2020 Nov 8;12(11):3422. doi: 10.3390/nu12113422. PMID: 33171595; PMCID: PMC7695208.
5. Christensen CM, Kok CR, Auchtung JM, Hutkins R. Prebiotics enhance persistence of fermented-food associated bacteria in in vitro cultivated fecal microbial communities. Front Microbiol. 2022 Sep 2;13:908506. doi: 10.3389/fmicb.2022.908506. PMID: 36118245; PMCID: PMC9479011.

Sylwia Balcerzak

Specjalistka Działu Naukowego OMNi-BiOTiC® Polska